рд╢ुрдХ्рд░िрдпा рдкाрдардХों

Advertisement рд▓ेрдмрд▓ों рд╡ाрд▓े рд╕ंрджेрд╢ рджिрдЦाрдП рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं. рд╕рднी рд╕ंрджेрд╢ рджिрдЦाрдПं
Advertisement рд▓ेрдмрд▓ों рд╡ाрд▓े рд╕ंрджेрд╢ рджिрдЦाрдП рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं. рд╕рднी рд╕ंрджेрд╢ рджिрдЦाрдПं

рдоंрдЧрд▓рд╡ाрд░

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा (Process of advertising)

Dr Awadhesh K. Yadav (Assistant Professor)     рдЬुрд▓ाрдИ 15, 2025    

 рднाрд░рдд рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рд╣ै, рдЬिрд╕рдХो рдЕрди्рддिрдо рд▓рдХ्рд╖्рдп рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЖрд░ंрдн рдФрд░ рдЕрди्рдд рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдПрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХрд░рдиे рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрдЬेंрд╕ी рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрдЬेंрд╕ी, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рджрдХ्рд╖ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХा рд╕ंрдЧрдарди рд╣ै рдЬो рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдиिрд░्рдоाрдг, рд╡िрддрд░рдг, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрди рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди рдФрд░ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдЬिрд╕े рдиिрдо्рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै:-


  1. рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХा рдЪрдпрдиः рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХा рдкрд╣рд▓ा рдЪрд░рдг рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХा рдЪрдпрди рд╣ै, рдЬो рдм्рд░ाрдг्рдб рдХे рд╡िрдХ्рд░рдп, рдкुрдирд░्рдмिрдХ्рд░ी рдоें рдмреЭोрдд्рддрд░ी, рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рд╣िрд╕्рд╕ेрджाрд░ी рдоें рдмреЭोрдд्рддрд░ी, рд╕ूрдЪрдиा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे, рдкुрдиः рд╕्рдорд░рдг рдХрд░ाрдиे, рдз्рдпाрди рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рдиे,  рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рдиे рддрдеा рд╕ाрдЦ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдЗрдд्рдпाрджि рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।
  2. рд╕ंрджेрд╢ рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг: рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХे рдмाрдж рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рджूрд╕рд░े рдЪрд░рдг рдоें рд╕ंрджेрд╢ рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬो рд╕ंрджेрд╢ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рд╡िрд╖рдп рд╡рд╕्рддु рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕ंрджेрд╢ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкिрдд рд╡рд╕्рддु рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдоें рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЬрдирддा рдпा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХो рдк्рд░рднाрд╡ी рддрд░ीрдХे рд╕े рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЖрдХृрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд╣ो। рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдоें рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╡ рдЙрдирдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдорджрджрдЧाрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं।
  3. рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЬрдирддा рдпा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рдкрд╣рдЪाрдиः рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рддीрд╕рд░े рдЪрд░рдг рдоें рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЬрдирддा рдпा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХी рдЬाрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдмीрдЪ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕ंрджेрд╢ рд╕рдо्рдк्рд░ेрд╖िрдд рд╣ोрдиा рд╣ै। рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЬрдирддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рд▓рдХ्рд╖्рдп рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдоाрдз्рдпрдо рдХे рдЪрдпрди рдХे рд▓िрдП рднी рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЬрдирддा рдпा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рдкрд╣рдЪाрди рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддी рд╣ै।
  4. рдоाрдз्рдпрдо рдХा рдЪुрдиाрд╡: рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоाрдз्рдпрдо рдХा рдЪुрдиाрд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХा рдЪौрдеा рдЪрд░рдг рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЬрди-рдоाрдз्рдпाрдоों рдХी рд╡िрд╡िрдзрддा рд╣ै। рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЬрдирддा рдпा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рддрдХ рдкрд╣ंрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдоाрдз्рдпрдо рдХा рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдоाрдз्рдпрдо рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рддे рд╕рдордп рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЬрдирддा рдпा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рд╕्рдеिрддि, рдЙрдирдХे рдмीрдЪ рдоाрдз्рдпрдо рдХी рдкрд╣ुंрдЪ рдЗрдд्рдпाрджि рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै।
  5. рд╕ंрджेрд╢ рдХा рдк्рд░рд╕ाрд░: рдпрд╣ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХा рдЕंрддिрдо рдЪрд░рдг рд╣ै। рд╕ंрджेрд╢ рдХो рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЬрдирддा рдФрд░ рд╕ंрднाрд╡िрдд рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрдЪिрдд рдоाрдз्рдпрдо рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕рдШрди рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рд╕ंрджेрд╢ рдХी рдкрд╣ुंрдЪ рдЕрдзिрдХांрд╢рддः рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЬрдирддा рддрдХ рд╣ोрддी рд╣ै।


рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиः рдЕрд░्рде рдПрд╡ं рдкрд░िрднाрд╖ा (Advertising : Meaning and Definition)

Dr Awadhesh K. Yadav (Assistant Professor)     рдЬुрд▓ाрдИ 08, 2025    

рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиे рдмрдврддे рдХрджрдоों рдХे рд╕ाрде рдКँрдЪाрдИрдпों рдХो рдЫूрдиे рдоें рд▓рдЧा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХ्рд░рдо рдоें рддेрдЬ рджौреЬрдиे рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдЖрдЧे рдиिрдХрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╡ рд╕ंрд╕्рдеा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд░्рддрдоाрди рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдХे рдпुрдЧ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╣ी рдПрдХ рдРрд╕ा рд╕ाрдзрди рд╣ै рдЬिрд╕ो рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдРрд╕े рдоें рдоौрдЬूрджा рд╕рдордп рдХो ‘рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдпुрдЧ’ рдХрд╣ा рдЬाрдП рддो рдЧрд▓рдд рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा, рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдЬ рдХा рдоाрдирд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕े рдШिрд░ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдирдЬрд░ рдЙрдаाрдХрд░ рдЬिрдзрд░ рджेрдЦिрдП рдЙрдзрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╣ी рдирдЬрд░ рдЖрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЬрд╣ां рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХो рдЙрдирдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдирдИ-рдирдИ рдЬाрдирдХाрд░ी рджेрддे рд╣ैं, рд╡рд╣ीं рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдирджाрддाрдУं рдХो рдЙрдирдХे рдЙрдд्рдкाрдж, рд╡िрдЪाрд░ рдпा рд╕ेрд╡ा рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдЪ्рдЫी рдЫрд╡ि рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рд▓ाрдн рднी рдкрд╣ुंрдЪाрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рджूрд╕рд░ों рдХी рдЬेрдм рд╕े рдкैрд╕ा рдиिрдХाрд▓рдиे рдХा рд╕ाрдзрди рд╣ै।

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдЕрд░्рде 

рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж, рд╡िрдЪाрд░ рд╡ рд╕ेрд╡ा рдХे рдмाрд░े рдоें рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХो рдЬाрдирдХाрд░ी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░рд╡ाрдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХो рдЕрдкрдиी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╡ рдмрдЬрдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЪрдпрди рдХрд░рдиे рдоें рдорджрдж рдоिрд▓рддी рд╣ै рддрдеा рдЙрд╕рдХे рдорди рдоें рдЙрд╕ рдЙрдд्рдкाрдж рдХो рдЦрд░ीрджрдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рдХी рднूрдоिрдХा рдХा рдиिрд░्рд╡ाрд╣рди рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд▓рдХ्рд╖िрдд рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХो рдЖрд░्рдХрд╖рдХ рдвंрдЧ рд╕े рдХिрд╕ी рд╡рд╕्рддु рдпा рд╕ेрд╡ा рдХा рд╕рди्рджेрд╢ рджेрдиा рд╣ै।

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рджो рд╢рдм्рджों ‘рд╡ि’ рдФрд░ ‘рдЬ्рдЮाрдкрди’ рдХे рдпोрдЧ рд╕े рдмрдиा рд╣ै। ‘рд╡ि’ рдХा рдЕрд░्рде- ‘рд╡िрд╢ेрд╖’ рддрдеा ‘рдЬ्рдЮाрдкрди’ рдХा рдЕрд░्рде ‘рдЬाрдирдХाрд░ी рдпा рд╕ूрдЪрдиा рджेрдиा’ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╢рдм्рдж рдХा рдЕрд░्рде ‘рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ूрдЪрдиा рдпा рдЬाрдирдХाрд░ी рджेрдиा’ рд╣ुрдЖ। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдоें Advertising рдХрд╣рддे рд╣ैं। । Advertising рд╢рдм्рдж рд▓ैрдЯिрди рднाрд╖ा рдХे Advertor рд╕े рдмрдиा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै- рдЯू рдЯрд░्рди рдЯू рдпाрдиी рдХिрд╕ी рддрд░рдл рдоोреЬрдиा। рдлाрд░рд╕ी рднाрд╖ा рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो ‘рдЬंрдЧ-рдП-рдЬрд░рджाрд░ी’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдмृрд╣рдж рд╣िрди्рджी рд╢рдм्рджрдХोрд╖ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдЕрд░्рде рд╕рдордЭрдиा, рд╕ूрдЪрдиा рджेрдиा, рдЗрд╢्рддрд╣ाрд░, рдиिрд╡ेрджрди рд╡ рдк्рд░ाрд░्рдердиा рд╣ै।

рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рди рдХेрд╡рд▓ рд╕ूрдЪрдиा рд╡ рд╕ंрдЪाрд░ рдХा рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рдоाрдз्рдпрдо рдмрдирдХрд░ рд╕ाрдордиे рдЖрдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдоाрдирд╡ рдХी рд╕рдорд╕्рдд рдЧрддिрд╡िрдзिрдпां рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдИ рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИрдпों рддрдХ рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡िрдкрдгрди рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдФрдЬाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рдХिрд╕ी рд╡िрдХ्рд░ेрддा рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рд╕े рдЕрдкрдиी рдмाрдд рдХрд╣рдиे, рд╕рдордЭाрдиे рдФрд░ рдордиाрдиे рдХा рд╕рдмрд╕े рд╕рд╣рдЬ рд╕ाрдзрди рд╣ै- рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди। рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рдпा рдк्рд░рд╕ाрд░рдг рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдирджाрддा рдпा рдк्рд░ाрдпोрдЬрдХ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬो рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдпा рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рдХрд░рдиे рдХे рдмрджрд▓े рдоें рд╕ंрдЪाрд░ рдоाрдз्рдпрдоों рдХो рд╢ुрд▓्рдХ рдХा рднुрдЧрддाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рднाрд░рддीрдп рддрдеा рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рдиिрдо्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै।

рднाрд░рддीрдп рд╡िрдж्рд╡ाрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░

  • рдбा. рдирдЧेрди्рдж्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- ‘‘рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдкрд░्рдЪा, рдкрд░िрдкрдд्рд░, рдкोрд╕्рдЯрд░ рдЕрдерд╡ा рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдШोрд╖рдгा।"
  • рдбा. рдЕрд░्рдЬुрди рддिрд╡ाрд░ी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- ‘‘рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд▓ाрдн-рд╣ाрдиि рдХा рдк्рд░рднाрд╡ी рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै рддрдеा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рдЙрдкрдХрд░рдг рд╣ै।"
  • рдХे. рдкी. рдиाрд░ाрдпрдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- ‘‘рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╕े рд╣ै।"
  • рдХे. рдХे. рд╕рдХ्рд╕ेрдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- “рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдПрдХ рдРрд╕ी рдкрдж्рдзрддि рд╕े рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХुрдЫ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╡рд╕्рддुрдУं рд╡ рд╕ेрд╡ा рдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рддрдеा рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХी рдУрд░ рд▓ोрдЧों рдХा рдз्рдпाрди рдЖрдХृрд╖्рдЯ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।"

рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░

  • рдЗрдЧ्рд▓ैрдг्рдб рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдорд▓ेрдбрд╕्рдЯोрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- “рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рд▓िрдП рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рд╡рд╣ी рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै рдЬो рдЙрдж्рдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рд╡ाрд╖्рдкрд╢рдХ्рддि рдХा।"
  • рдЕрдоेрд░िрдХрди рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдПрд╕ोрд╢िрдПрд╕рди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- ‘‘рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрдХ рдЬाрдиे рдкрд╣рдЪाрдиे рдк्рд░рд╕्рддुрддрдХрд░्рддा рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиा рд╡्рдпрдп рдХрд░рдХे рдХी рдЧрдИ рд░्рдиिрд╡्рдпрдХ्рддिрдХ рдк्рд░рд╕्рддुрддि рд╣ै рдПрд╡ं рд╡िрдЪाрд░ों, рд╕ेрд╡ाрдУं рдПрд╡ं рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рд╕ंрд╡рд░्рдзрди рд╣ै।"
  • рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рд╢ैрд▓्рдбрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- ‘‘рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╡рд╣ рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢рдХ्рддि рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдоुрдж्рд░िрдд рд╢рдм्рджों рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрдХ्рд░рдп рдХрд░рдиे, рдЙрд╕рдХी рдЦ्рдпाрддि рд╡ рд╕ाрдЦ рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдоिрд▓рддी рд╣ै।
  • рдПрдо्рдмрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- “рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрдХ рдРрд╕ी рд╡िрдж्рдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╡िрдкрдгрди рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рдвंрдЧ рд╕े рд╣рдЯрдХрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।"

рдЕрддः рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдПрдХ рдРрд╕ा рд╕ाрдзрди рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рд╕рдоुрдЪिрдд рд╡्рдпрдп рдХрд░рдХे рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░, рд╡рд╕्рддु рдпा рд╕ेрд╡ा рдХे рдк्рд░рддि рдЬрдиाрдХрд░्рд╖рдг рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рддि рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рдФрд░ рд▓рд▓рдХ рд▓рдЧाрдИ рдЬाрддी рд╣ै рддрдеा рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░, рд╡рд╕्рддु рдпा рд╕ेрд╡ा рдХी рдХ्рд░рдп рд╢рдХ्рддि рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХी рдмाрдд рдХрд░े рддो рдЕрдиेрдХों рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЖंрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рдирдЬрд░ рдЖрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╡рд╕्рддु рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдЬाрдЧ्рд░рдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХे рдорди рдоें рдмреЬी рддेрдЬी рд╕े рдзूрдордиे рд▓рдЧрддे рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдХी рдЙрд╕ рдЬाрдЧ्рд░рдд рдЗрдЪ्рдЫा рдХों рд╢ाрди्рдд рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рдмрдирддे рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдХे рд▓िрдП рднी рдмाрдЬाрд░ рдоें рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै।


рд░рд╡िрд╡ाрд░

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрди (Advertising Campaign)

Dr Awadhesh K. Yadav (Assistant Professor)     рд╕िрддंрдмрд░ 08, 2024    

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрди рдПрдХ рд╕рдордпрдмрдж्рдз рд╡ рдЪрд░рдгрдмрдж्рдз рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПं, рдмाрдЬाрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд▓рдХ्рд╖्рдп, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдмрдЬрдЯ, рдоाрдз्рдпрдо рдЪрдпрди, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдиिрд░्рдоाрдг, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╡ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХो рд╕рдо्рдорд▓िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрдирдХा рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп/рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╡рд╕्рддु рдХी рдмिрдХ्рд░ी рдмреЭाрдиा рд╣ै। рд╕рднी рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рдЬुреЬे рд░рд╣рддे рд╣ैं, рдЬो рдПрдХ рдХреЬी рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрджि рдЗрдирдоें рд╕े рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕ा рднी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै рддो рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЕрднिрдпाрди рдиुрдХрд╕ाрдирджाрдпрдХ рд╕िрдж्рдз рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрди рдоें рд▓рдХ्рд╖्рдп рдмрд╣ुрдд рд╡िрд╕्рддृрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬो рдХिрд╕ी рднी рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдк्рд░ाрдердоिрдХ рдоाँрдЧ рдмреЭाрдиे рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдм्рд░ाрдг्рдб рдХी рдЫрд╡ि рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рдЙрдд्рдкाрдж рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╕ूрдЪрдиाрдУं рдпा рд╕ंрджेрд╢ рдХो рдк्рд░рднाрд╡ी рддрд░ीрдХे рд╕े рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рддрдХ рдПрдХ рдЕрднिрдпाрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдкрд╣ुँрдЪाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдПрд╕. рдбрдм्рд▓्рдпू. рдбुрди рдФрд░ рдП.рдПрдо. рдмाрд░рдмрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрди рд╕рдо्рдк्рд░ेрд╖рдг рдФрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдХी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рд╡िрднिрди्рди рдоाрдз्рдпрдоों рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдЬाрд░ी рдХрд░рдиा рд╣ै। 


рдЬी.рдПрдо. рд░ेрдЧे (G.M. Rage) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░-рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрди рдХे рд▓िрдП рддीрди рдоूрд▓рднूрдд рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╣ैं:-

  1. рдк्рд░рднाрд╡िрддा (Dominance), 
  2. рдПрдХाрдЧ्рд░рддा (Concentration),рдФрд░
  3. рджोрд╣рд░ाрд╡ (Repetation)।

1. рдк्рд░рднाрд╡िрддा (Dominance) : рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рд╕ंрджेрд╢ рдЗрддрдиा рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЙрд╕े рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рдпाрдж рд░рдЦ рд╕рдХे।

2. рдПрдХाрдЧ्рд░рддा  (Concentration) : рдЕрднिрдпाрди рдХे рджौрд░ाрди рдпрд╣ рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рднौрдЧोрд▓िрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рди рдХрд░рдХे рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рддрдеा рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣ो, рдЬिрд╕рд╕े рдЕрднिрдпाрди рдХा рдЙрдЪिрдд рдкрд░िрдгाрдо рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХे। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдоाрдз्рдпрдо рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдПрдХाрдЧ्рд░рддा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдбिрдЬाрдЗрди рдХрд░рддे рд╕рдордп рдПрдХ рд╡िрдЪाрд░ рдпा рд╡िрдХ्рд░рдп рдмिрди्рджु рдкрд░ рднी рдПрдХाрдЧ्рд░ рд╣ोрдиे рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै।

3. рджोрд╣рд░ाрд╡ (Repetation) : рджोрд╣рд░ाрд╡ рдХा рдЕрд░्рде рд╕ंрджेрд╢ рдХे рджोрд╣рд░ाрдиे рд╕े рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рд╕рдо्рднाрд╡िрдд рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рджिрдоाрдЧ рдоें рд╕ंрджेрд╢ рдк्рд░рднाрд╡ рдбाрд▓ рд╕рдХे। рдХрд╣рдиे рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╣ै рдХि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рджिрдоाрдЧ рдоें рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХो рдк्рд░рднाрд╡ी рдвंрдЧ рд╕े рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрджेрд╢ рдХा рджोрд╣рд░ाрд╡ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрди рд╕рдордпрдмрдж्рдз рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬैрд╕े- рдПрдХ рд╕рдк्рддाрд╣, рдПрдХ рдоाрд╣ рд╡ рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рдЖрджि। рдЗрд╕ рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╕рдордп рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдпा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрдиों рдХा рджोрд╣рд░ाрд╡ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдпोрдЬрдиा рдХे рд▓िрдП рдЪрдпрдиिрдд рдоाрдз्рдпрдоों рдоें рд╕рдордп-рд╕ाрд░рдгी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬाрд░ी рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди-рдпोрдЬрдиा рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд╕рдордп рдиिрдо्рди рдЪाрд░ рдк्рд░рдоुрдЦ рддрде्рдпों рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП ।

1. рдХ्рдпा рдХрд╣рдиा рд╣ै? (What to say) - рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╕ंрджेрд╢ рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╕ंрджेрд╢ рдоें рдХ्рдпा рдХрд╣рдиा рд╣ै।

2. рдХैрд╕े рдХрд╣рдиा рд╣ै? (How to say) - рдХौрди рд╕े рдоाрдз्рдпрдо рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрджेрд╢ рдХो рд╕рдо्рднाрд╡िрдд рдЙрдкрднोрдХ्рддा рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиा рд╣ै।

3. рдХрд╣ाँ рдХрд╣рдиा рд╣ै? (Where to say) - рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдпрд╣ рджेрдЦा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╕ंрджेрд╢ рдХो рдХौрди рд╕े рд╕्рдеाрди (рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें) рдкрд░ рдХрд╣рдиा рд╣ै।

4. рдХрдм рдХрд╣рдиा рд╣ै? (When to say) - рдХрдм рдХрд╣рдиा рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдХि рдХिрд╕ рд╕рдордп рд╕ंрджेрд╢ рдХो рдХрд╣рдиा рд╣ै рдЕрд░्рдеाрдд् рд╕ंрджेрд╢ рдХो рд╕рдо्рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХौрди-рд╕ा рд╕рдордп рдЙрдЪिрдд рд╣ोрдЧा।

рд╕рдлрд▓ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЕрднिрдпाрди рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдмाрдЬाрд░, рд╡рд╕्рддु, рдЙрдкрднोрдХ्рддा, рдоाрдз्рдпрдо рдЖрджि рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░рдХे рдЬाँрдЪ рд╡ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХी рдЬाрдпे। рдмреЬे рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рдкाрджрдХो рдмाрдЬाрд░ рдоें рд▓ाрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЙрд╕рдХी рдоाँрдЧ, рднाрд╡, рдХрдЪ्рдЪे рдоाрд▓ рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдЗрдд्рдпाрджि рдХे рдмाрд░े рдоें рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдПрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕ंрд╕्рдеाрди рдХो рднी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЬाрд░ी рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдмाрдЬाрд░, рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░рдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै।

рдЧुрд░ुрд╡ाрд░

рд╡िрдкрдгрди рдЕрднिрдХрд░рдг рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди (Advertising as tools of Marketing)

Dr Awadhesh K. Yadav (Assistant Professor)     рд╕िрддंрдмрд░ 05, 2024    

 рд╡िрдкрдгрди (Marketing) рдПрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рдЬрд░ूрд░рддों рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди, рд╡्рдпाрдкाрд░ рдоें рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдкрдХрд░рдг рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрдд्рдкाрджрдХ (рдлрд░्рдо) рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рдкाрдж рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╕ूрдЪрдиाрдУं рдХो рдкुрд░ाрдиे рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдФрд░ рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХो рджेрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рд╕рднी рд╕े рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рд╕्рдеाрдкिрдд рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддे рд╣ैं। рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрддा рд╣ै।


рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрдкрдгрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕рдо्рднाрд╡िрдд рдЙрдкрднोрдХ्рддा рддрдХ рд╕ंрджेрд╢ рдкрд╣ुंрдЪрдиे рдХा рдЕрдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рддрд░ीрдХा рд╣ै, рдЬिрд╕े рдиिрдо्рд░рд▓िрдЦिрдд рдмिрди्рджुрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ैः-

  1. рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдХा рдЕрднिрдХрд▓्рдкрдиा,
  2. рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा,
  3. рдмाрдЬाрд░ рдХा рдЦрдг्рдбिрдХрд░рдг, рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддा рдФрд░ рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рд╣ाрд╕िрд▓ рдХрд░рдиा, рдФрд░
  4. рдЖрдп рдФрд░ рд▓ाрдн рдмреЭाрдиे рдоें рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХрд░рдиा।

1. рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдХा рдЕрднिрдХрд▓्рдк: рд╡рд░्рддрдоाрди рдЙрдкрднोрдХ्рддाрд╡ाрджी рдпुрдЧ рдоें рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдХो рдЕрдкрдиा рдЙрдд्рдкाрдж рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрддाрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдпрд╣ рд╕рдордЭрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЙрдд्рдкाрдж рдоें рдХ्рдпा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं? рдмाрдЬाрд░ рдоें рдоौрдЬूрдж рдЕрди्рдп рдЙрдд्рдкाрджों рдоें рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рд╕рдорд╕्рдпाрдПं рд╣ैं? рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдоें рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рдЗрди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдФрд░ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕ंрджेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХी рдЗрди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдФрд░ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдХрд░рдиे рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╕ंрджेрд╢ рджेрддे рд╣ैं। рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рд╕рдлрд▓ рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрдкрдгрди рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдпोрдЬрдиा рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдЕрдкрдиी рд╡िрдкрдгрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рд╕рдлрд▓ рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрджेрд╢ рд╕рдо्рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╡िрдкрдгрди рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди, рдлрд░्рдо рдХे рд╕ंрджेрд╢ рдХो рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХ рд░ूрдк рдоें рдЙрдкрднोрдХ्рддा рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рдЙрд╕рдХे рдорди рдоें рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдк्рд░рддि рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। 

2. рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рд╕ंрддुрд╖्рдЯि: рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХो рдпрд╣ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рджिрд▓ाрдХрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рдХि рдЙрд╕рдХा рдЙрдд्рдкाрдж рдЙрдирдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा, рдЗрдЪ्рдЫा рдФрд░ рд╕ुрд╡िрдзा рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ंрджेрд╢ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╣ी рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪाрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕ंрджेрд╢ рд╕े рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╣ी рдЙрд╕рдХी рд╡рд╕्рддु рдХो рдЦрд░ीрджрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдк्рд░ेрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рдм्рд░ोрдирд╡िрдЯा рдиे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें рдпрд╣ рд╕ंрджेрд╢ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдмрдЪ्рдЪे рдХे рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдФрд░ рдоाрдирд╕िрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдЬрд░ूрд░ी рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ рдЪाрд╣िрдП рд╣ोрддे рд╣ैं, рд╡े рдЙрд╕рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕ंрджेрд╢ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХो рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдк्рд░рддि рд╕рди्рддुрд╖्рдЯि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рд╡рд╕्рддु рдЦрд░ीрджрддा рд╣ै рддрдеा рд╡рд╕्рддु рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЙрд╕рдХे рдЧुрдгों рд╕े рд╕рди्рддुрд╖्рдЯ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдмाрд░-рдмाрд░ рдЙрд╕ рд╡рд╕्рддु рдХो рдЦрд░ीрджрддा рд╣ै।

3. рдмाрдЬाрд░ рдХा рдЦрдг्рдбिрдХрд░рдг, рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рд╡िрд╢िрд╖्рдЯिрдХрд░рдг рдФрд░ рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рдХी рдк्рд░ाрдк्рддिрдХрд░рдг: рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди, рдмाрдЬाрд░ рдХे рдЦрдг्рдбिрдХрд░рдг, рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддा рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдоें рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрдд्рдкाрджрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдпрд╣ рдЬाрдирдХाрд░ी рджेрддा рд╣ै рдХि рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдЕрди्рдп рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзी рдЙрдд्рдкाрджों рдПрд╡ं рдлрд░्рдо рдХे рдЙрдд्рдкाрдж рдоें рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдХ्рдпा рдЕрди्рддрд░ рд╣ै। рдЬैрд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХो рдпрд╣ рдЬाрдирдХाрд░ी рджेрддा рд╣ै рдХि рдЗрдЬी рд▓िрдХ्рд╡िрдб рдХेрд╡рд▓ рдКрдиी рд╡рд╕्рдд्рд░ рдзोрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рдорди рдоें рдЕрди्рдп рдЙрдд्рдкाрджों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдлрд░्рдо рдХी рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рд╕ुрд╕्рдкрд╖्рдЯ рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЫрд╡ि рдмрдирддी рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рдорди рдоें рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рдХो рдмреЭाрддी рд╣ै। 

4. рдЖрдп рдФрд░ рд▓ाрдн рдоें рд╡ृрдж्рдзि: рд╡िрдкрдгрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХा рдоूрд▓рднूрдд рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдмिрдХ्рд░ी рдмреЭाрдиा рд╣ै। рдЙрд╕рд╕े рдЖрдп рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░рдиे рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд╡рд╕्рддु рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдХे рд╕्рдеाрди, рдоूрд▓्рдп, рдХाрд░्рдпрд╡िрдзि рд╡ рдЕрди्рдп рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХो рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЬрдм рдХिрд╕ी рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдЕрдЪ्рдЫी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं, рдЙрдЪिрдд рдоूрд▓्рдп рдФрд░ рд╕рд░рд▓рддा рд╕े рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдЖрджि рдХो рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕рдо्рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рддो рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдмिрдХ्рд░ी рдмреЭрддी рд╣ै। рдмिрдХ्рд░ी рдмрдврдиे рд╕े рдЙрдд्рдкाрджрди рднी рдмреЭрддा рд╣ै, рдЙрдд्рдкाрджрди рдмрдврдиे рд╕े рдЙрдд्рдкाрджрди рд▓ाрдЧрдд рддрдеा рдоूрд▓्рдп рдоें рдХрдоी рдЖрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдмिрдХ्рд░ी рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдмреЭрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдХी рдЖрдп рдФрд░ рд▓ाрдн рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЙрд╕ рд╡рд╕्рддु рдХो рдкрд╣рдЪाрдирдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै рдФрд░ рдзीрд░े-рдзीрд░े рдпрд╣ рдкрд╣рдЪाрди рдм्рд░ाрдг्рдб рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।

рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╡िрдкрдгрди-рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдкрд╣рд▓ुрдУं рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे, рдирдпे рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी, рдЧ्рд░ाрд╣рдХों рдХी рддрд▓ाрд╢, рдмेрдЪрдиे рд╡ाрд▓ों рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рдЖрджि рдЕрди्рдп рдХाрд░्рдпों рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рдЕрд╣рдо рднूрдоिрдХा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд▓ोрдЧों рдХो рд╡рд╕्рддु рдХे рдмाрд░े рдоें рддрдХрдиीрдХी-рдЬ्рдЮाрди, рд╡рд╕्рддु рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдФрд░ рд╡рд╕्рддु рдХे рдоूрд▓्рдп рдЖрджि рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрддाрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рдЪुрдиाрд╡ी рдЕрднिрдпाрдиों рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд╣ोрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рд▓ोрдЧों рдХी рд░ाрдп рдХो рдмрджрд▓ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд▓ोрдЧों рдоें рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдкैрджा рд╣ोрддी рд╣ै рддрдеा рдЙрди्рд╣ें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдмुрд░ाрдЗрдпों рд╕े рд▓рдбрдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдХाрд░्рдпों рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХा рдорд╣рддрд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै।

рд╕ोрдорд╡ाрд░

рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг (Marketing Mix)

Dr Awadhesh K. Yadav (Assistant Professor)     рд╕िрддंрдмрд░ 02, 2024    

рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХो рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рдиे, рдЙрдкрднोрдЧ рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рддрдеा рдмिрдХ्рд░ी рдХे рд▓िрдП рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░рдгрдиीрддि рдмрдиाрддे рд╣ैं, рдЬिрд╕ेे рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг (Marketing Mix) рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдХो рдЕрдзिрдХрддрдо рд▓ाрдн рддрдеा рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХा рдЕрдзिрдХрддрдо рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рд▓рддीрдл рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░- рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдзिрдХрддрдо рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рдоिрд╢्рд░рдг рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै, рдаीрдХ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрдкрдгрди рдХ्рд░िрдпाрдУं рдХे рдХुрд╢рд▓ рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХे рд▓िрдП рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдХी। рдЗрд╕рдХी рдЦाрд╕ рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдоें рдПрдХ рднी рддрдд्рд╡ рдХे рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рд╣ोрдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЕрдЪ्рдЫा рд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рднी рдмेрдХाрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди ‘рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг’ рдХा рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕ा рдоाрдд्рд░ рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдЕрди्рдп рддрдд्рд╡ों рдкрд░ рднी рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै।

рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдХे рддрдд्рд╡: рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдоें рдЬिрди-рдЬिрди рддрдд्рд╡ों рдХो рд╕рдо्рдорд▓िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЙрд╕рдХी рдПрдХ рд▓рдо्рдмी рд╕ूрдЪी рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ै। рдк्рд░ो. рдл्рд░े рдиे рдЗрди рддрдд्рд╡ों рдХो рджो рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдкрд╣рд▓ा, рд╡े рддрдд्рд╡ рдЬो рдмाрдЬाрд░ рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдЙрдд्рдкाрдж рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд् рдЙрдд्рдкाрдж, рдкैрдХेрдЬ, рдм्рд░ाрдг्рдб, рдХीрдордд рдЗрдд्рдпाрджि рдЖрддे рд╣ैं। рджूрд╕рд░ा, рд╡े рддрдд्рд╡ рдЬो рд╡िрддрд░рдг рд╡ рдк्рд░рдЪाрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд् рд╡िрддрд░рдг-рд╡ाрд╣िрдХाрдПं, рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рд╡िрддрд░рдг, рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди, рд╡िрдХ्рд░рдп рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзрди рддрдеा рдк्рд░рдЪाрд░ рдЖрддे рд╣ैं। рд▓ेрдЬрд░ рдПрд╡ं рдХेрд▓ी рдиे рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдХो рддीрди рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдкрд╣рд▓ा, рдЙрдд्рдкाрдж рдПрд╡ं рд╕ेрд╡ा рдоिрд╢्рд░рдг рджूрд╕рд░ा, рд╡िрддрд░рдг рдоिрд╢्рд░рдг рдФрд░ рддीрд╕рд░ा, рд╕ंрдЪाрд░ рдоिрд╢्рд░рдг। рдоेрдХाрд░्рдеी рдиे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рддрдд्рд╡ों рдХो рдЪाрд░ рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЬिрд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे 4Ps рдХा рдиाрдо рджिрдпा рд╣ै। рдЬो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै:-

1. рдЙрдд्рдкाрдж (Product)

2. рдоूрд▓्рдп (Price)

3. рд╕्рдеाрди (Place)

4. рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзрди (Promotion)

рдоेрдХाрд░्рдеी рдХा рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЙрдд्рдкाрдж, рдоूрд▓्рдп, рд╕्рдеाрди рдФрд░ рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзрди рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕े рдиिрдо्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै:-


1. рдЙрдд्рдкाрдж (Product) : рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХो рд╡рд╣ीं рдЙрдд्рдкाрдж рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕ंрддुрд╖्рдЯि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рди рд╣ोрдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдЪाрд╣े рдЬिрддрдиे рднी рдордЬрдмूрдд рдЬрди-рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХिрдпा рдЬाрдП, рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рддि рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдирд╣ीं рд╣ोंрдЧे। рдЙрджाрд╣рд░рдгाрд░्рде, рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдЙрд╕ी рдХрд▓рдо рдХो рдЕрдзिрдХ рдЦрд░ीрджрдиा рдкрд╕ंрдж рдХрд░рддे рд╣ै, рдЬो рд▓िрдЦрдиे рдоें рд╕рд░рд▓ рдФрд░ рджेрдЦрдиे рдоें рд╕ुंрджрд░ рд╣ो। рдпрджि рдХोрдИ рдХрд▓рдо рджेрдЦрдиे рдоें рддो рд╕ुंрджрд░ рд╣ोрдЧी рддрдеा рд▓िрдЦрдиे рдоें рд╕рд░рд▓ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧी рддो рдЙрд╕े рдХोрдИ рдЦрд░ीрджрдиा рдкंрд╕рдж рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧा। рдЕрддः рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдпुрдХ्рдд рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

2. рдоूрд▓्рдп (Price) : рдЖрдЬрдХрд▓ рдмाрдЬाрд░ рдоें рд╣рд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рд╡िрдХрд▓्рдк рдоौрдЬूрдж рд╣ै। рдХोрдИ рдЙрдд्рдкाрдж рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдХीрдордд рдоें рдХाрдлी рдоंрд╣рдЧा рд╣ोрдЧा, рддो рдЙрд╕рдХे рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХो рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рддрд░ीрдХे рд╕े рдЪाрд╣े рдЬिрддрдиे рднी рдордЬрдмूрдд рдЬрди-рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рд╕рдо्рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрдпे। рдЗрд╕рд╕े рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЙрд╕рдХी рдУрд░ рдЖрдХृрд╖्рдЯ рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдХीрдордд рдЕрдзिрдХ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЦрд░ीрджेрдЧें рдирд╣ीं рддрдеा рдЙрд╕ рд╡рд╕्рддु рдХे рд╡िрдХрд▓्рдк рдХी рддрд▓ाрд╢ рдХрд░ेрдЧें। рдЕрддः рдЙрдд्рдкाрдж рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдпुрдХ्рдд рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдХीрдордд рдоें рднी рд╕рд╕्рддा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।

3. рд╕्рдеाрди (Place) : рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХे рд▓िрдП рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрдЪिрдд рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рд╡िрддрд░рдг рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдпрджि рдХोрдИ рдЙрдд्рдкाрдж рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдпुрдХ्рдд рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдХीрдордд рдоें рднी рд╕рд╕्рддा рд╣ो, рд▓ेрдХिрди рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрдЪिрдд рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдмिрдХ्рд░ी/рд╡िрддрд░рдг рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрд▓рдм्рдз рди рд╣ो, рдЬिрд╕рдХे рдЪрд▓рддे рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЙрдкрднोрдЧ рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рд░рд╣ рдЬाрдП। рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╡्рдпрдп рдмेрдХाрд░ рд╣ोрдЧा।

4. рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзрди (Promotion) : рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзाрдд्рдордХ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЙрдд्рдкाрдж рдХो рддेрдЬрдЧрддि рд╕े рддрдеा рдмреЬे рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рдмेंрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзрди (рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди) рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдкреЬрддी рд╣ै। рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдХрдо्рдкрдиिрдпां рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рдкाрдж рдХा рдордЬрдмूрдд рдЬрди-рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХрд░рдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╡िрддрд░рдХों, рдЦुрджрд░ा рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों рддрдеा рдЙрдкрднोрдХ्рддाрдУं рдХे рд▓िрдП рднी рдЕрдиेрдХ рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдпोрдЬрдиाрдПं рдЪрд▓ाрддी рд╣ैं।рдЬैрд╕े- рдоुрдл्рдд рдЙрдкрд╣ाрд░, рд▓ाрдЯрд░ी рдб्рд░ा, рджो рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рдл्рд░ी рдпा рдХीрдордд рдоेें рдЫूрдЯ рдЗрдд्рдпाрджि। рдЗрд╕рд╕े рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рд╣ोрдХрд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдЙрдд्рдкाрдж рдХे рдк्рд░рддि рджिрд▓рдЪрд╕्рдкी рд▓ेрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं।

рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд╣ोрддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдХेрд╡рд▓ рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рд╕े рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдкूрд░ा рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХी рд╕рдлрд▓рддा рдЙрдд्рдкाрдж рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा, рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзी рдЙрдд्рдкाрджों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдХीрдордд рддрдеा рд╡िрдХ्рд░рдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рднी рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП, рд╡िрдкрдгрди рдоिрд╢्рд░рдг рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд् рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рд╕ाрде рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рддрдд्рд╡ों рдХो рдЖрдкेрдХ्рд╖िрдд рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЗрдирдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдиुрд╕ाрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирдХрд░рдиा рднी рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै।


© 2011-2014 School4MEDIA. Designed by Bloggertheme9. Powered By Blogger | Published By Blogger Templates .